Badanie przeprowadzone pod kierownictwem Manela Estellera odkrywa czynniki, które pozwoliły tej Katalonki, która w wieku 117 lat była najstarszą osobą na świecie, żyć tak długo.
Maria Branyas urodziła się 4 marca 1907 roku w San Francisco (USA). Zmarła 117 lat później, 19 sierpnia 2024 roku, w Olot (Girona), będąc najstarszą osobą na świecie i przeżywając dwie wojny światowe, hiszpańską wojnę domową, frankizm i dwie pandemie. W wieku 113 lat zachorowała na COVID-19 i pokonała chorobę bez komplikacji. Zmarła spokojnie podczas snu, nie cierpiąc na żadną poważną chorobę.
Co było wyjątkowego w jej organizmie? Zespół kierowany przez Manela Estellera, szefa grupy ds. epigenetyki nowotworów w Instytucie Badań nad Leukemią im. Josepa Carrerasa, odkrył cechy, które umożliwiły jej niezwykłą długowieczność.
Badając jej komórki, naukowcy po raz pierwszy zdołali odróżnić elementy klasycznego starzenia się, które są związane z chorobami, od tych, które charakteryzują zdrowe starzenie się, takie jak w przypadku Branyas.
W komórkach Marii były wyraźne oznaki jej zaawansowanego wieku, zauważa Esteller. „Trzy cechy wskazywały na jej bardzo zaawansowany wiek: niemal całkowity brak końcówek chromosomów, tzw. telomerów [których długość jest związana ze starzeniem się], obecność w krwi mutacji związanych z wiekiem, zjawisko zwane klonalną hematopoezą, oraz wreszcie limfocyty B, które zaczynały się rozprzestrzeniać z oznakami złośliwości” – wskazuje badacz.
Jednak jej organizm wykazywał również cechy szczególne, których wpływ znacznie przewyższał wpływ tych oznak starzenia się. „Miała unikalny genom z wariantami, które są związane z długowiecznością nawet u innych gatunków” – podkreśla Esteller, dodając, że Branyas „miała doskonały profil kardiolipidowy, z niskim poziomem złego tłuszczu, wysokim poziomem dobrego tłuszczu i normalnym poziomem cukru”. Wykazywała również „nadal silny układ odpornościowy”, bez oznak stanu zapalnego. Wreszcie „superstulatka” miała „prawie młodzieńczy” mikrobiom jelitowy, bogaty w bifidobakterie. A wisienką na torcie był jej wiek biologiczny, znacznie niższy od chronologicznego, co wykazały markery epigenetyczne. „Miała około 23-letnią różnicę, która sprawiała, że jej tkanki „czuły się” i funkcjonowały tak, jakby były znacznie młodsze” – zauważa Esteller.
Branyas miał niewątpliwie w swoim organizmie atuty, ale potrafił też dobrze je wykorzystać, przypomina badacz.
„Istnieje wiele czynników zewnętrznych, którym możemy przypisać wpływ na tak długie życie” – wskazuje Esteller. Jednym z nich jest „brak szkodliwych nawyków, takich jak palenie tytoniu lub picie alkoholu”. „Kolejnym czynnikiem jest aktywne życie z umiarkowaną aktywnością fizyczną i bogatymi relacjami rodzinnymi i przyjacielskimi do końca życia” – wyjaśnia. Trzecim czynnikiem jest zbilansowana dieta „bez przetworzonej żywności i nadmiaru tłuszczu oraz codzienna porcja jogurtu wzbogacająca dobre bakterie w jelitach”. Prawdopodobnie niezamierzone ograniczenie kaloryczne, którego doświadczyła podczas wojen i okresu powojennego, również przyczyniło się do jej długowieczności, wyjaśnia.
Strategie przeciwstarzeniowe
„María była wyjątkową osobą, której uśmiech rozjaśniał pomieszczenie, w którym się znajdowała, a jej optymizm, którego tak bardzo nam brakuje, był prawdziwym przywilejem” – wspomina Esteller, który zaproponował Branyas zbadanie specyfiki jej organizmu, a w odpowiedzi usłyszał: „Proszę, zbadajcie mnie, abym mogła pomóc innym”.
Za pomocą nieinwazyjnych technik naukowcy pobrali próbki od Branyas i dogłębnie zbadali jej profil molekularny, analizując jej genom, transkryptom, metabolom, proteom, mikrobiom i epigenom, a następnie porównali wyniki z wynikami innych osób w podeszłym wieku.
Wnioski z ich pracy pozwalają lepiej zrozumieć proces starzenia się i opracować strategie, aby go konkretnie zwalczać, zapewniają naukowcy.
„María dostarcza nam wskazówek dotyczących genów odpowiedzialnych za długowieczność i jednocześnie zdrowie. Dzięki temu możemy teraz pomyśleć o opracowaniu leków, które działając na te cele, wywołają „efekt superstulatów” u reszty populacji” – wyjaśnia Esteller.
„Do tej pory średnia długość życia ludzi wydłużała się, ale niektóre najnowsze badania sugerują, że zbliżamy się do plateau” – dodaje. „Musimy wyciągnąć wnioski z tych wyjątków od reguły, aby nie tylko żyć dłużej, ale także lepiej”.
Wyniki, opublikowane w czasopiśmie Cell Reports Medicine, mogą również pomóc w pogłębieniu zrozumienia niektórych chorób krwi, takich jak białaczka i zespoły mielodysplastyczne.
Zespół Estellera zajmuje się obecnie badaniem „drugiego końca skali długowieczności”: przypadków dzieci z progerią, które szybko się starzeją i umierają w wieku nastoletnim. „Chcemy sprawdzić, czy niektóre leki oddziałujące na chemiczne właściwości materiału genetycznego mogą spowolnić ten agresywny proces starzenia się i dać nadzieję w takich przypadkach” – zapowiada badacz.
Dla Iñakiego Martína-Subero, profesora-badacza ICREA i szefa grupy Epigenomiki Biomedycznej w IDIBAPS w Barcelonie, nowością w tym badaniu „jest bardzo szczegółowe podejście multiomiczne do osoby wyjątkowo długowiecznej. Badanie ujawnia zarówno czynniki genetyczne, jak i związane ze stylem życia, które mają wpływ na długie i zdrowe życie” – powiedział w oświadczeniu dla SMC España.
„Jak wskazują autorzy w artykule, analiza jednej osoby sprawia, że musimy być ostrożni w wyciąganiu wniosków”, kontynuuje. „Powinny one zostać zweryfikowane na większej liczbie osób w wieku ponad 100 lat. Jednak są to bardzo rzadkie przypadki, więc nawet analiza jednej osoby jest moim zdaniem bardzo interesująca i odkrywcza”, podsumowuje.
